Stjörnumerkin

Þegar sólin sest, hellist myrkrið yfir og stjörnurnar birtast ein af annarri. Horfðu upp og hvað sérðu? Ekki aðeins stjörnur heldur risastór mynstur — heila sögubók.

Á næturhimninum eru konungar og drottningar, guðir og hetjur og goðsagnaverur. Stjörnurnar mynda útlínur þeirra en þú þarft smá ímyndunarafl til að sjá mynstrin — stjörnumerkin.

Öllum himninum er skipt í 88 stjörnumerki. Af þeim sjást 53 að hluta eða í heild frá Íslandi. Flest stjörnumerkin eru meira en 2000 ára gömul en önnur urðu til á 16., 17. og 18. öld.

Þótt stjörnurnar sýnist nálægt hver annarri eru þær mjög mislangt í burtu og tengjast oftast ekkert innbyrðis.

Stjörnurnar sem mynda stjörnumerkin eru allar svo langt í burtu að þær virðast ekki hreyfast neitt. Við köllum þær því fastastjörnur.

Stundum er sagt að eitthvað fyrirbæri sé í einhverju stjörnumerki. Til dæmis segjum við stundum að Júpíter sé staddur í Fiskunum, tunglið í Vatnsberanum og Mars í Ljóninu. Þá er átt við að reikistjörnurnar og tunglið séu fyrir framan stjörnumerkið frá Jörðu séð.

Stjörnumerki	Latneskt heiti	Bjartasta stjarna	Áhugaverð fyrirbæri til að skoða	Mynd
Andrómeda	Andromeda	Alferatz	Andrómeduvetrarbrautin
Bereníkuhaddur	Coma Berenices	Beta Comae Berenices
Bogmaðurinn	Sagittarius	Epsilon Sagittarii
Drekinn	Draco	Thuban
Fiskarnir	Pisces	Alfa Piscium
Harpan	Lyra	Vega	Hringþokan Messier 56
Herkúles	Hercules	Beta Herculis	Kúluþyrpingin Messier 13
Hjarðmaðurinn	Boötes	Arktúrus
Hrúturinn	Aries	Alfa Arietis
Hvalurinn	Cetus	Beta Ceti
Kassíópeia	Cassiopeia	Gamma Cassiopeia
Krabbinn	Cancer	Beta Cancri	Stjörnuþyrpingin Messier 44 eða Jatan (Býflugnabúið)
Litlibjörn	Ursa Minor	Pólstjarnan
Litlihundur	Canis Minor	Prókýon
Ljónið	Leo	Regúlus	Vetrarbrautirnar Messier 65 og Messier 66
Meyjan	Virgo	Spíka
Naðurvaldi	Ophiuchus	Rasalhague
Nautið	Taurus	Aldebaran	Krabbaþokan og Sjöstirnið
Óríon	Orion	Rígel	Sverðþokan
Pegasus	Pegsus	Enif	Kúluþyrpingin Messier 15
Perseifur	Perseus	Mirfak	Stjörnuþyrpingarnar NGC 869 og NGC 884 eða Tvíklasinn.
Sefeus	Cepheus	Alfa Cephei
Sporðdrekinn	Scorpius	Antares
Steingeitin	Capricornus	Deneb Algedi
Stóribjörn	Ursa Major	Alioth	Vetrarbrautirnar Messier 81 og Messier 82
Stórihundur	Canis Major	Síríus
Svanurinn	Cygnus	Deneb
Tvíburarnir	Gemini	Pollux	Stjörnuþyrpingin Messier 35
Vatnsberinn	Aquarius	Sadalsuud
Vogin	Libra	Zubeneschamali
Ökumaðurinn	Auriga	Kapella	Stjörnuþyrpingarnar Messier 36, Messier 37 og Messier 38
Örninn	Aquila	Altair

Höfundur: Sævar Helgi Bragason